کتاب

اين كتاب اثر محمد بن طلحه شافعى (۵۸۲- ۶۵۲) است كه به شرح حال دوازه امام اختصاص دارد و به تعداد ائمه شيعه، داراى دوازده باب است كه از امير المؤمنين(ع) آغاز و به مهدى (عج) خاتمه مى يابد.

محتوا مطالب السَؤول : ساختار ارائه اطلاعات براى هر امام يكسان است و هر باب در دوازده فصل عرضه شده است كه موضوعاتى مانند ولادت، نسب، علم، كرامات، عبادت و ديگر ويژگي ها، سخنان، فرزندان، مدت عمر و ... از جمله فصول هر باب است. براى سه امام اول كه اطلاعات كافى و فراوان در دست بوده فصل بندى ها به صورت كامل است، اما براى ائمه بعدى كه حجم اطلاعات اندك بوده مؤلف نياز به فصل بندى نديده است.

روش تأليف‏ مطالب السَؤول : مؤلف در ارائه مباحث ابتدا به بحث واژه شناسى مى پردازد و ماهيت واژه مورد نظر و موارد استعمال آن را بخوبى بيان مى كند (مانند واژه شجاعت، ص ۱۳۷، كرامت ص، ۱۷۳، مولى، عترت، اخوت ص ۸۷، منزلت ص‏ ۸۸ و موارد ديگر) و بعد به تحليل آن پرداخته و مصاديق آن واژه را در زندگى امام مورد نظر جستجو مى كند. استفاده از بيان و اسلوب ادبى نيز از جمله ويژگي هاى كتاب است كه نويسنده موارد اظهار نظر خود را با واژه هاى ادبى مى آرايد. محل نگارش كتاب شهر حلب است كه كمال الدين بن طلحه در اواخر زندگى خويش اين كتاب را نوشته و در سال ۶۵۰ آن را به پايان برده است.

انگيزه نگارش‏: ابن طلحه شافعى انگيزه خويش در نگارش كتاب را چنين بيان كرده كه در زمان جوانى كتابى در فضائل دوازده امام با عنوان «زبدة المقال فى فضائل الآل» نوشته كه اين كتاب انيس و مونس وى بوده و آن را در حالات مختلف مطالعه مى كرده است. كتاب ياد شده در حوادث ايام مفقود مى شود. در همين ايام يكى از صالحان، كه امام على علیه السلام را در خواب ديده و از آن حضرت پرسشهايى كرده بود به كمال الدين ابن طلحه مراجعه كرده و اظهار مى دارد كه امام على علیه السلام، توضيح و شرح پاسخها را به وى حواله داده است. كمال الدين مشكل آن مرد را حل مى كند و پس از آن براى اداى حق امام كتاب حاضر را مى نويسد.

وى در نگارش و جمع آورى مطالب كتاب، راه اعتدال را پيش گرفته و هر مطلبى را نقل ننموده است. به ويژه در نقل فضائل امامان اين شيوه اعتدالى مشهود است . فضائل نقل شده در اين كتاب براى ائمه به گونه اى نيست كه از ايشان چهره‏اى فرابشرى بسازد. چنان كه از نقل فضائلى كه مربوط به آفرينش تقدمى ايشان و قدرتشان در تسلط بر تكوين باشد، پرهيز كرده است. همچنين از پى گيرى معجزات و كرامات در زندگى ايشان در اين كتاب خبرى نيست، هر چند در مورد ائمه بعد از حسين علیه السلام به اين جنبه توجه بيشترى شده است. نويسنده پيش از شرح حال دوازده امام، احاديث و آياتى را در باره شأن و منزلت حضرت فاطمه(س) آورده است.

منابع‏ مطالب السَؤول : نويسنده در اين كتاب بيشتر از مجموعه هاى حديثى اهل سنت بهره برده و كمتر از منابع شرح حال و تاريخ استفاده كرده است. ضمن آن كه از منابع شيعى نيز به ندرت استفاده كرده است و تنها در بيان يكى از كرامات امام على علیه السلام، از ابن شهر آشوب مطلبى را نقل مى‏كند. بيشترين تكيه نويسنده بر كتاب صحيح ترمذى، حلية الاولياء و صفه الصفوه ابن جوزى است.

اين كتاب به زودى در ميان شيعيان رواج تمام يافت و بسيارى از مؤلفان شيعه از آن نقل كرده‏اند. يكى از دانشمندان قرن هشتم، به نام احمد بن عبد الرحيم اين كتاب را مختصر كرده است.

جایگاه ؛ شخصیت و زندگانی محمد بن طلحه شافعى

كمال الدين، ابوسالم محمد بن طلحه بن حسن قرشى شافعى است كه مؤلف كتاب مطالب السؤول در شرح حال ائمه اهل البيت است، مفتى دمشق و خطيب آنجا بود. او در يكى از روستاهاى نَصيبين - از شهرهاى شمال عراق - متولد شد و براى سماع حديث به نيشابور سفر كرد و بعدها در حلب و دمشق به بيان حديث پرداخت. در فقه و اصول سر آمد بود و به علوم غريبه، دانش جفر و علم حروف تسلط داشت. شرح حال نويسان، به زندگى زاهدانه وى اشاره كرده و نوشته اند با اين كه در دمشق به وزارت رسيد، اما پس از دو روز آن منصب را ترك كرد و زاهدانه به زندگى خويش ادامه داد. او مذهب شافعى داشت.

اساتيد محمد بن طلحه شافعى:  دو تن از مشايخ وى عبارتند از: مؤيد طوسى (م. ۶۱۷) كه محدث نيشابور و مُسنِد خراسان بود. و ديگر ابن اثير، ابو السعادات مبارك بن محمد شيبانى (م. ۶۰۶) نويسنده جامع الاصول و النهايه.

آثار محمد بن طلحه شافعى : براى وى بيش از ده كتاب برشمرده اند كه در موضوعاتى مانند عرفان و اخلاق، علم جفر و شرح حال است. اشتغال وى به علم جفر و حروف مورد انكار نويسندگان سنى قرار گرفته است. نام برخى از كتاب هاى وى به شرح زير است: زبدة المقال فى فضائل الاصحاب و الآل، جفر على بن ابى طالب، مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول.

وفات‏ محمد بن طلحه شافعى : مرگ او در شهر حلب به سال ۶۵۲ روى داد.

منبع : مجموعه سیره معصومین